Baya Mahieddine (Fatima Haddad – 1931-1998) Fransız kolonizasyonu altındaki Cezayir’in başkenti Cezayir’in Burjel Kiffan kasabasında dünyaya geldi. Beş yaşındayken anne ve babasını kaybetti, on bir yaşına kadar anneannesiyle kaldı, okula gidemedi; hiçbir resmi eğitim görmedi. Anneannesinin evlerinde çalıştığı Fransızlardan biri, Marguerite Caminat, Baya’yı on bir yaşındayken koruması altına aldı. İçinde Matisse ve Barque işlerinin de bulunduğu geniş bir sanat koleksiyonuna sahip Caminat, Baya’nın yeteneğini küçük kızın büyük bir ustalıkla çamurdan figürler ortaya çıkardığını gördüğünde fark etmişti. Baya, bu evde sanata dair pek çok şey öğrendi, heykeller ve guaş boya ile çalışarak resimler yaptı.
Baya’nın Fransa’da dikkat çekmesi henüz on altı yaşındayken gerçekleşti. Caminat, Baya’nın bazı işlerini heykeltıraş Jean Peyrissac’a vermişti. Cezayir’e bir ziyareti sırasında Peyrissac’ın atölyesinde Baya’nın işlerini gören Fransız sanat galerisi sahibi Aime Maeght bu işlere hayran kaldı. Maeght, dönemin Paris’inin en ünlü sanat galerilerinden birinin sahibiydi; galerisi, aralarında Matisse ve Barque da olmak üzere pek çok önemli sanatçının işlerine ev sahipliği yapmıştı. Maeght, Baya’ya işlerini Paris’te, galerisinde sergilemeyi teklif etti, böylece Baya’nın Fransa serüveni başladı. Maeghtsayesinde Fransız sanat çevrelerine giren Baya, kısa sürede ün kazandı. 1947’de Maeght’nin galerisinde düzenlenen sergisinin kataloğunun önsözünü Fransız şair ve yazar AndreBreton yazdı. İşleri Paris’teki sanat çevrelerince yıllar sonra Edward Said’in Oryantalizm kavramını açıklarken değineceği“egzotik” gibi ifadelerle nitelendiriliyordu.
16 yaşındaki Baya Paris’te, işlerinin önünde. Vogue’ünŞubat 1948 sayısında Edmonde Charles-Roux ile mülakatıyla birlikte yayınlanan fotoğrafı.
Fransa’da birkaç yıl daha geçiren Baya, ülkenin güneyinde, Akdeniz kıyısında bulunan Vallauris bölgesindeki MaduraAtölyesinde seramik çalıştı; burada Picasso ve Barque ile yan yana geldi. Picasso’nun kullandığı Batılı olmayan görsel formlarda ve 1954-55 yılları arasında yaptığı 15 tablodan oluşan “Cezayir Kadınları” serisinde Baya’dan ilham aldığı pek çok sanat eleştirmeni tarafından söylenir.
Baya’nın sanatçı olarak kariyeri Fransa’da başladı; ancak Baya yaşamının geri kalanını Cezayir’de geçirdi; henüz çok gençken kendini içinde bulduğu çevrenin kendisine yönelik oryantalist nitelemelerinden daima uzak durdu. Parlak ve canlı renklerin önemli bir yer tuttuğu işlerinde bahçeler, seramikler gibi yinelenen temalar etrafında, kökünü Cezayir’in görsel kültüründen alan girift tasarımlar ve geleneksel dokulardan esinlenen Baya, Sürrealizm akımı dahilinde, Batı terminolojisiyle tanımlanmayı reddetti.
1953’te Cezayirli besteci Hajj Mahfoud Mahieddine ile evlenen ve Cezayir’in Blida şehrine yerleşen Baya, 1954-63 arası, Cezayir’in Fransa’ya karşı verdiği bağımsızlık savaşı boyunca resim yapmaya ara verdi ve kendini tamamen bağımsızlık savaşı için çalışmaya adadı. Savaş sonrası resme döndü; 1967’de Aouchen sanat hareketinin manifestosunda imzası yer aldı. Adı “dövme” anlamına gelen hareket, Cezayir sanatını kolonyal etkilerden kurtarma amacını; bağımsızlık sonrası Cezayir hükümetinin teşvik ettiği keskin realizm formundan farklı olarak Cezayir’in yerel sembolizmini soyut kompozisyonlarla yorumlamak yoluyla güdüyor; bu bağlamda Cezayir’in Arap, Berberi ve Sahralı tüm mirasının eski duvar resimleri, dövmeler, takılar ve seramikler gibi unsurlar çerçevesinde kullanılabileceğini ifade ediyordu. Hareket, 1971’de dağıldı.
Müzisyen eşinden ilhamla müzikal enstrümanlar da işlerinde sıkça kullandığı temalardan biri olan Baya, neden sürekli “aynı şeyleri” çizdiği şeklindeki sorulara daima “Resimlerimi değiştirirsem ben artık Baya olmam,” yanıtını verdi. Ayrıca, Selva Mikdadi ile bir mülakatında temel esin kaynağının rüyaları olduğunu söyleyen Baya, her sabah uyandığında rüyalarında gördüğü figürleri çizdiğini kaydetti.
Baya, 90larda Cezayir iç savaşı sürecinde Cezayir’i terk etmeyi reddetti; Fransa’dan gelen yerleşme davetini geri çevirdi.
Başta Cezayir’in başkenti Cezayir ve Oran (Wahran) olmak üzere Cezayir ve Avrupa’nın çeşitli şehirlerinde işleri sergilenen Baya, 9 Kasım 1998 tarihinde, Cezayir’in Blidaşehrinde hayata gözlerini yumdu.
Hurma Toplayan Kadın, 1945.
Kaynaklar:
